Wereldwijd is de economie op drift, vooral de prijzen. Planbureaus doen voorspellingen, maar die blijken achteraf steeds weer weinig realistisch. Wie voorspelde de bizarre stijging van de prijzen van olie en gas?
De standaard economische modellen werken in de huidige situatie niet. De inflatie-indexen zijn sowieso al jaren ’te laag’ ingesteld. Ze meten een lage inflatie die weinig met de werkelijkheid van de burger te maken hebben, bijvoorbeeld de kosten van wonen. De werkloosheidsindexen daarintegen meten burgers als niet-werkloos als ze voor enige uren per week een of ander flexbaantje hebben om de eindjes aan elkaar te knopen. Maar in de huidige situatie zeggen al die standaard ‘indicatoren’ nauwelijks nog iets.
De mondiale economie was erop ingericht om zo weinig mogelijk voorraden aan te leggen. Voor voorraden heb je kapitaal nodig voor gebouwen en de investeringen in de voorraden zelf. De logistieke ketens werden om reden van winstmaximalisatie superefficiënt ‘just in time’ ingesteld. Bedrijven wenden liever zoveel mogelijk kapitaal aan om aandeelhouders (en topmanagers) te belonen.
De Coronapandemie heeft de wereldwijde logistieke ketens ontrafeld. De produktie van grondstoffen, halffabricaten en eindproducten is tijdens de lockdowns fors afgeschaald. Het opnieuw op gang brengen van produktie en vervoer bleek minder eenvoudig dan gedacht, mede door de ontregeling van havens in China en India. De politieke spanningen tussen China en Amerika hebben de produktie- en wereldwijde levering van goederen tegelijkertijd nog verder ontregeld. Rusland en de Opec-landen proberen daarnaast hun economische schade van de afgelopen twee jaar in te halen door de olie- en gasprijzen hoog te houden.
Het transport per zee wordt gedomineerd door twee grote containermaatschappijen: het Deens Maersk en het Chinese Cosco. Met steeds grotere zee-reuzen verzorgen deze het zeetransport tussen India, het Verre Oosten en de Westerse wereld. De prijs van zeevervoer per container is in een jaar meer dan vertienvoudigd. Door gebrek aan grondstoffen, halffabricaten (micro-chips!) en eindproducten zijn veel produkten ook nog eens niet leverbaar, waardoor onder andere de autoproductie in Europa bijna is stil gevallen. Maar bijvoorbeeld ook het verschijnen van nieuwe boeken door gebrek aan papier.
De onduidelijke economische situatie is voer voor speculanten die met bijna gratis geleend geld dit voorjaar termijncontracten afsloten voor zeevervoer en olie/gas. En op dit moment hun onvoorstelbare winsten kunnen uittellen. Energie-slurpende bedrijven (bijv. aluminium) leggen hun productie nu al stil. Speculanten droegen in de geschiedenis altijd al bij aan chaotische economische taferelen. Zoals al jaren regeert dus de financiële sector ook in deze situatie met een overvloed aan geld de echte economie.
We weten dus dat sprake is van grote tekorten in het aanbod en een grote inhaalvraag naar produkten, terwijl in Europa als gevolg van de pandemie tevens sprake is van ontregelde arbeidsmarkten, onder andere door het vertrek van arbeidsmigranten en de Brexit.
Veel economen proberen ons gerust te stellen dat slechts tijdelijk sprake is van een hogere inflatie, dat die grijze neushoorn met langdurige hoge inflatie echt niet komt aanstormen. Ze vergeten dat het kapitalistisch systeem in het verleden altijd onevenwichtigheden uitbuitten om woekerwinsten te behalen. En dat prijzen van consumentengoederen bijna nooit dalen. Er is zeker een behoorlijke kans dat gedurende enige tijd sprake zal zijn van hoge inflatie, maar hoe lang dat gaat duren?
Hoe erg de prijsstijgingen de komende maanden en jaren zullen worden is niet te voorspellen. Ongeacht ‘koopkrachtplaatjes’ zullen burgers in het Westen hun uitgavenpatroon drastisch zien veranderen. Burgers met vaste inkomsten in de vorm van pensioenen of andere uitkeringen zullen hun eerste levensbehoeften nauwelijks meer kunnen vervullen, hetgeen zeker in Zuid- en Oost Europa sociale onrust zal gaan oproepen. De politici roepen om maatregelen, maar zullen uiteindelijk waarschijnlijk water naar de zee blijken te dragen.