Hoe vaak wordt door mensen in allerlei persoonlijke en maatschappelijke discussies wel niet aangegeven dat ze rechten hebben, recht hebben op.., dat hun rechten worden geschonden, dat ze niet krijgen waar ze recht op hebben, dat ze naar de rechter zullen gaan om hun recht te halen. Enerzijds kan daarmee bedoeld worden dat ze door anderen niet rechtvaardig behandeld worden. Maar meestal is de klacht gericht tegen de overheid die hun rechten als burgers schendt.
Vaak wordt dan vergeten dat je helemaal geen rechten hebt, tenzij een ander je die rechten heeft verleend én die ander bereid en in staat is die rechten ook de facto te verwezenlijken.
Een goed voorbeeld is de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens uit 1948, welke tot stand kwam via de Verenigde Naties. Bijna alle landen ter wereld tekenden destijds die verklaring. Maar overal ter wereld vinden dagelijks de meest grove schendingen plaats van Mensenrechten, omdat landen:
- niet van plan zijn zich ook maar iets gelegen laten liggen aan dit internationale verdrag als dit strijdig wordt geacht met het nationale belang of het belang van de machthebbers (bijv. China, Rusland of Turkije);
- deze rechten feitelijk niet willen toekennen (Midden-Oosten – vrouwen)
- Bestuurlijk simpelweg niet in staat zijn die rechten in de praktijk te garanderen (bijv. in Mexico);
- die rechten wel erkennen, maar in de praktijk om politieke redenen die rechten ondergraven (Europa – vluchtelingen).
Zelfs in een klein land als Nederland is recht hebben zeker nog niet recht verkrijgen. Rechten worden ons door de overheid wettelijk verleend, maar dat betekent nog niet dat die rechten ook in de praktijk zullen worden gerealiseerd (bijv. recht op wonen), dat wordt uiteindelijk toch politiek bepaald. We kunnen bij geschillen recht hebben op een gang naar de rechter, maar in de praktijk kan ons dat financieel onmogelijk worden gemaakt door hoge kosten van advocaten. We kunnen recht hebben op vrijheid, maar tijdens een noodsituatie kan een overheid die vrijheid niet meer garanderen.
En dan is er nog de sociale gemeenschap zelf. Je kunt wettelijke rechten hebben (bijv. geen overlast van je buren). Maar het realiseren van dat recht tegenover een andere burger kan een schier onmogelijke taak zijn, zelfs via de rechter. Tegenover een groot bedrijf sta je met je rechten als burger meestal machteloos.
Iets wat de laatste jaren steeds meer optreedt, is dat ‘rechten’ van burgers onderling strijdig zijn. De vrijheid van vereniging en vergadering kan strijdig zijn met de bescherming van de burger (criminele motorclubs) of van de democratie (neonazi’s). De vrijheid van onderwijs kan strijdig zijn met de rechten van het kind op een brede maatschappelijke ontwikkeling. De vrijheid van religie kan strijdig zijn met het algemeen belang van de volksgezondheid (vaccineren).
Het meest in het oog springend is het recht op de vrijheid van meningsuiting Tegenwoordig ontbreekt het volledig aan enigerlei moraal over onderlinge omgang in de publieke ruimte, waar internet een belangrijk onderdeel van is geworden. Relatief anoniem kun je onder het kopje ‘mening’ anderen voorliegen, bedriegen, beschimpen, belasteren en beschuldigen, hetgeen in de openbare fysieke ruimte of face to face nooit zou gebeuren. Het recht op ‘onschuldig, tenzij’ wordt inmiddels vaak op groffe wijze geweld aan gedaan, zeker door de virale zwermen op internet die wel klokken hebben horen luiden, maar…. Dit alles onder het motto: waar rook is, is vuur. Een vorm van animale primitiviteit, die we in de geschiedenis nog niet eerder in deze massale vorm zijn tegengekomen. Als goedwillende burger kun je niet anders dan daar ver bij uit de buurt blijven om zelf geen roedel internet hyena’s achter je aan te krijgen.
We willen vrij zijn, maar wel met rechten. We willen individuele autonomie én rechten die anderen ons moeten verlenen. De nadruk op je rechten en op rechten in het algemeen leiden veelal tot grote frustratie en gevoelens van slachtofferschap. Je stelt je daarmee wel uiterst afhankelijk op van die ander, het bedrijf of de overheid en verliest je zelfstandigheid. Het is altijd beter realistisch de feitelijke situatie te beoordelen en in te schatten of en hoe je je ‘rechten’ ook feitelijk kunt realiseren en anders maar gewoon doorgaan met je leven.